سی‌ام تیرماه، سالروز قیام ملی 30 تیر در پشتیبانی از پیشوای نهضت ملی ایران دکتر محمد مصدق و بازگرداندن او به نخست وزیری در سال 1331 است. مصدق کبیر در روز بیست و پنجم تیرماه سال 1331 در اعتراض به توطئه های دربار فاسد شاه و استعمار که در فعالیت دولت ملی او کارشکنی میکردند و پیشبرد جنبش ملی شدن صنعت نفت را با مانع روبرو ساخته بودند، استعفای خود از نخست وزیری را اعلام کرد. شاه که در محبوبیت روزافزون دولت ملی دکتر مصدق نابودی بقایای سلطنت خودکامة خود را میدید، پس از استعفای دکتر مصدق فرصت را غنیمت شمرد و قوام السلطنه کهنه کارترین مهره دربار و استعمار را به نخست وزیری منصوب کرد و با سرازیر کردن تانکها و زرهپوشهای ارتش سرکوبگر خود به خیابانهای تهران تلاش کرد زیر برق سرنیزه و فضای خفقان جنبش ملی مردم ایران را سرکوب کند. اما در روز سی ام تیر، مردم دلیر در شهرهای مختلف ایران و بخصوص  تهران بپاخاستند و با قیام قهرمانانة خود و با شعار «یا مرگ یا مصدق» نقشه های شوم شاه و استعمار را در هم ریختند.
سرکوب خونین این قیام خللی در عزم ملت ایران ایجاد نکرد و در بعد از ظهر روز سیام تیر  استبداد و استعمار در برابر قیام ملی سی ام تیر وادار به  عقب نشینی شدند و دکتر محمد مصدق به دست توانا و پرقدرت ملت ایران، مجدداً به نخست وزیری باز گردانده شد. خاطره این قیام غرورآفرین که نقطة عطفی در جنبش ضد استعماری مردم ایران  بود و یاد شهیدان آن، تا جاودان در تاریخ جنبش آزادیخواهانه مردم, خواهد درخشید.

همزمان با پیروزی بزرگ مردم ایران بر استعمار و دربار، عصر 30 تیر 1331 در بازگرداندن دکتر مصدق به اریکة قدرت، خبر پیروزی دیگری نیز به ایران رسید. این پیروزی به دنبال تلاش دکتر مصدق در اجلاس دیوان لاهه بود که پس از شکایت استعمارگران انگلیسی برای ادامه سلطه بر صنعت نفت ایران، طی نطق مستدل خود از مظالم استعمار در ایران پرده ‌برداشت و تاثیرعمیقی بر هیأت داوری لاهه گذاشت. دیوان بین‌المللی لاهه برعدم صلاحیت خود در رسیدگی به شکایت انگلیس از ایران رأی داده بود و با رسیدن این خبر مردم ایران را شادی دو پیروزی بزرگ فراگرفت.
 
قسمتی از دفاعیات  مسعود رجوی در بیدادگاه نظامی شاه بهمن 1350
در شهریور 20 تمام ایران زیر سلطه خارجی رفت. بعضی از افسرها با چادر در رفتند و ایران فقط 3 ساعت دوام آورد. جنگ دوم هنوز تمام نشده بود که طرح تجزیه ایران این بار بوسیله انگلیس وآمریکا ریخته شد و این قرار داد توسط دولت حکیمی امضاء شد.
-آیا وقتیکه نخست وزیر ایران طرح تجزیه کشور خود را بریزد, ما حق نداریم بگوییم که تابع ملت و خلق ایران هستیم نه دولت حاکم بر ایران؟
-بگذریم, این طرح هم با مجاهدات طاقت فرسای مصدق رد شد. تا آدم خودش در فضا نباشد نمی فهمد فشار یعنی چه، تهدید یعنی چه.
-اما وقتی آن طرح رد شد معاون وزارت خارجه شوروی آمد درمورد امتیازات نفت گفتگوهایی کرد. ازطرفی دولت انگلیس بخاطر امتیازات نفت خود در جنوب, حاضر به معاملاتی در باره نفت مناطق شمالی با روسها بود. برای همین امر، نخست وزیر وقت - ساعد - به سفیر روس وعده هایی داده بود. میخواستند یک موازنه مثبت یعنی امتیاز دهی دو جانبه به روس و انگلیس برقرارکنند.
مصدق و ملت ایران موازنه منفی به معنی استقلال خودشان را میخواستند. این بود که  ملّیون ایران بیکار ننشستند وبا کوشش زیاد ماده گذراندند که ضمن آن جلوی سلطه شوروی هم گرفته شد ودادن هرگونه امتیازی بهر نحوی، مسکوت گذاشته شد و بموافقت بعدی مجلس موکول گشت.
-اما آقایان استعمارگران از جان ملت فقیر ما دست برنداشتند. در سال 1329 رزم آرا را از ستاد ارتش آوردند و در کرسی نخست وزیری نشاندند تا رزم آرا, در لباس ظاهر فریب خود مختاری ولایات در امور داخلی, لایحه به مجلس ببرد و از تصویب بگذراند. باز هم ملّیون که رهبری آنها را دکتر مصدق بعهده داشت پس از مشاجرات و مباحثات و زحمتهای زیاد توانستند آنرا در نطفه خفه کنند و جلوی سلطه خارجی را بگیرندو قرارداد موردنظر منتفی شد. سپهبد رزم آرا به انتقام بازی کردن با سرنوشت ملت بقتل رسید.
حالا دیگر اوضاع داخلی مملکت بعلت رشد سیاسی مردم تب و تاب دیگری داشت. بعد از شهریور 20 مصدق نفت را تبدیل به یک شعار وانگیزه ملی کرد صفوف مردم را متشکل و شعله ها را فروزان تر ساخت. بعد از مجلس 15 نمایندگان واقعا مجاهدت کردند. شرکت غاصب نفت ایران وانگلیس که در واقع نماینده دولت انگلیس بود, از تطمیع نمایندگان گرفته تا حبس آزادیخواهان, از هیچ چیز فروگذار نکرد. حتی طرح آنچه که امروز” اصلاحات ارضی” است در آنزمان بوسیله تقسیم املاک سلطنتی ریخته شد. مسئله ظاهر فریب تقسیم املاک سلطنتی برای فراموش کردن مسئله نفت و تحت الشعاع قراردادن آن در اذهان, طرح شده بود. با اینهمه نفت همچنان در مرکز افکار مردم بود. در این اثناء یکبار هم بناگهان نان در تهران قحط شد تا بلکه سر مردم به آن گرم شود و کسی حال و حوصله حمایت از مصدق نداشته باشد.
.....اما سر انجام اراده خلق پیروز شد و مردم و ملت ایران راه خود را پیش برد و در آخرین روز سال 1329, نفت ملی اعلام شد.مردم ایران در آن روز طعم پیروزی را چشیدند .  
بعد از آن روزهای پر افتخار دیگری در پیش بود. پیروزی در خلع ید از انگلیس در مورد نفت و دیگری  روز 30 تیر1331 روز تجلی اراده خلق. در آنروز خلق, بر ننـگ تسلیم پیروز شد. در آتیه از این روزهای طلایی بسیار خواهیم داشت.
باید گفت که مشروطه برای مدت محدودی دوام آورد. در 28... در 28 (آقای دادستان برای اینکه قطع نکنید ماه و سال آنرا نمیگویم!) بله در 28  مشروطیت بخاک سپرده شد. احتیاجی نیست که من سیاست دولت مصدق را روشن کنم. او نمیخواست هیچ سلطه ای بر کشور ما بر قرار باشد. از نظر اقتصادی اولین و آخرین بودجه متعادل را تقدیم به مجلس کرد. برای اولین بار صادرات با واردات برابری کرد. بهرحال آن روز گرم تابستان, آن روز 28, در تاریخ ایران به سیاهی و سردی تبدیل شد. بعدها ایدن نخست وزیر انگلیس در خاطراتش گفت: بعد از سقوط مصدق تنها شبی بود که خواب راحت کرده است. میگفتند که ”آفتاب هرگز در مستعمرات انگلستان غروب نمیکند” و “هر جا موجی باشد ساحلش انگلستان است”. مصدق غروب استعمار و طلوع آزادی و استقلال را میخواست...اما افسوس که کار به آنجا کشید که نباید می کشید.

سی ام تیرماه همچنین یادآور یکی دیگر از فرازهای تاریخ بیش از یک قرن جنبش آزادیخواهانه در وطن ماست. در روز سیام تیرماه سال 1360 در تهران، در حالیکه خمینی رژیم ولایت فقیه را یکپایه کرده و بر سرکوب آزادیها و اعمال دیکتاتوری سیاه, کمر بسته بود و اعدام و خونریزی حد و مرزی نمیشناخت، مسعود رجوی با بهره گیری از تجربیات خونبار مبارزات آزادیخواهانه میهنمان، تأسیس شورای ملی مقاومت ایران را به عنوان جایگزین دیکتاتوری مذهبی خمینی اعلام کرد.