کاظم مصطفوی: دار و درخت و ماه - (از مجموعه قصه « لشگر فاتح در خاک ناشناخته»)

اینجا همه چیز دارم. نتوانسته اند هیچ چیز را از من بگیرند. وقتی من را این جا انداختند گفتند برو آب خنک بخور تا قدر بدانی! چیزی نگفتم. رفتم کنار تنها پنجرة اینجا و به بیرون نگاه کردم. خیلی به طرف برخورد. گفت نفر قبلی تو این قدر اینجا بود تا بردیم راحتش کردیم. باز هم چیزی نگفتم. اصلا محلش نگذاشتم. دلشان خوش است که من اینجا از همه چیز محروم هستم. در حالی که همه چیز دارم. ماه و جنگل و رود. و همه آدمهایی که میشناخته ام. حتی کسانی که مرده اند. با آنها اینجا حرف میزنم. قدم می زنم و خیلی کارهایی می کنم که اگر لو برود سرم به باد می رود. روز و شبم را با آنها، و خیلی چیزهای دیگر که اسم نمی برم، سپری می کنم. هربار که دلم بخواهد یک جا می روم و همین برایم کافی است. با هرکس هم بخواهم حرف می زنم. هرکس را هم بخواهم همان طور که خودم می خواهم می بینم. تنها کسی را که ندیده و نتوانسته ام با او حرف بزنم نفر سلول کناری ام است. از او هیچ چیز نمی دانم. هرکاری هم کرده ام او را به حرف بیاورم نشده است. از این یکی که بگذریم، هیچ کس نمی تواند جلو آزادی من را بگیرد.

همین دیشب، اول، خودش را ندیدم. صدای خش خشی در میان برگهای فروریخته در جادة باریک روبه روی خودم شنیدم. بعد شبحی میان درختان گم شد. کمی ترسیدم. آن موقع صبح حتما باید سگی ولگرد باشد. و من از سگ بیشتر از هر نگهبانی می ترسم. تردید کردم که راه را ادامه بدهم یا برگردم و در مسیری عکس به راهپیمایی روزانه ام ادامه دهم. اما او سگ نبود. چون وقتی به همان درختان، در پیچی که جلویم قرار داشت، رسیدم هیچ چیز آنجا نبود. گفتم شاید خیالات باشد. شاید شاخة خشکی از درختی افتاده است. اما هنوز در این فکر بودم که دیدمش. دور بود و نمیتوانستم صورتش را درست تشخیص دهم. شروع کردم دویدن به سمتش. او هم پا به فرار گذاشت. آن قدر در پی او دویدم که نفسم بند آمد. او در دور دست ایستاده بود و من را نگاه می کرد. دوباره که به سمتش دویدم باز هم دوید. دیگر از نفس افتاده بودم. روی زمین ولو شدم. درختها دور سرم می چرخیدند. آسمان هم با آنها می چرخید. چشمهایم را بستم و دیگر درختها و آسمان را هم ندیدم. آن وقت یواش یواش چیزهایی به یادم آمد که سالها بود فراموششان کرده بودم...
چه شبهایی! چه شبهایی که با ماه در شکل و شمایل متفاوت حرف زده ام! هربار من را به یک جایی می برد. در واقع اسیرش بودم. گاه ساکت و نجیب بود و گاه سرد و بی احساس. یک شب از او پرسیدم تو اصلا من را می بینی؟ رفت زیر ابر و گم شد. وسط جاده ایستادم و هرچه از دهانم بیرون آمد به او گفتم. گفتم نمی شود این قدر نازک نارنجی بود. تازه مگر من چه سؤال جنایتکارانه ای کرده ام که تو هم برای ما قهر می کنی؟ و ما باید کلی نازت را بکشیم تا دوباره از پشت ابر بیرون بیایی. بعد ماه از پشت ابر بیرون آمد. رنگش مقداری فرق کرده بود. نارنجی تر شده بود. تمام قد هم پیدا نبود. یک تکه ابر سمج روی نیمة راست بدنش قرار داشت و او را همراهی می کرد. به او خندیدم. دست خودم نبود. نمی خواستم بخندم. اما وقتی رویش را دیدم نتوانستم نخندم. گل از گلم شکفت. یاد پدرم افتادم. وقتی که چیزی از او می خواستم و او می خواست جواب مثبت بدهد به من نگاه نمی کرد. دست توی جیبش می کرد و زیرزیرکی چیزهایی زمزمه می کرد. کسی که او را نمی شناخت فکر می کرد دارد غرغر می کند. اما من می فهمیدم پایش گیر است و نمی خواهد جواب منفی دهد. بعدها فهمیدم این کار را می کرد تا پر رو نشوم. من هم نخواستم ماه پر رو شود. به زمین نگاه کردم و زمزمه کردم میدانم رسم دنیا عاشق کشی است! بعد وقتی سر بالا کردم از ماه خبری نبود...
هیچ وقت راهپیمایی دو نفره را دوست نداشته ام. از اینجا هم که به راهپیمایی م یروم، دوست دارم تنها باشم. نفر همراه خلوت آدم را به هم می زند. دلم می خواهد مثل الان که توی این جنگل، کنار این رودخانه آرام قدم می زنم هیچ کس را به تنهایی خودم راه ندهم. ولی نمی شود. این هیاهو از کجاست؟ او کیست که در کنار رود نشسته است؟ شاید یک پری دریایی باشد؛ که نیمة بدنش ماهی است. کنار رود نشسته و دارد گریه می کند. می خوانم «پریا گشنه تونه؟ تشنه تونه؟» اما «زار و زار گریه می کردن پریا». شاید هم باز خیالاتی شده ام. توی این وقت شب، پری دریایی کجاست؟ آن هم می گویم پری دریایی. اینجا که دریایی در کار نیست. رودخانة کوچک و بی صدایی است که سالهای سال است می آید و می رود و هیچ کس از آن سر و صدایی نشنیده است. اگر اهل سر و صدا بود من حوصله اش را نداشتم و رفته بودم توی جنگل، خودم را گم و گور کرده بودم. راستش با درختها بیشتر اخت هستم تا با دریا و رود و آب. در اینها تپشی است که آدم را دستپاچه می کند. غافل شوی باید دست و پایی بزنی والّا که خفه خواهی شد. اما درختها به آدم آرامش می دهند. هرقدر هم وحشی باشند ولی نجیب و آرام هستند. هر درخت مثل یک آدم است. آدمهای صبوری که به حرف آدم گوش می دهند بدون این که داد و بیداد راه بیندازند. بدون این که بعدش منت سر آدم بگذارند. بدون این که بروند حرف آدم را عوض کنند. حافظ اسرار و ناگفته های آدمها هستند. شاید خنده دار باشد اما یک روز به یک درخت گفتم تو مثل بانکها هستی. درخت همانطوری بر و بر به من خیره ماند. میدانستم اگر فهمیده بود با چه چیزی مقایسه اش کرده ام در جا خشک می شد. سعی کردم به او بفهمانم که قصد توهینی نداشته ام. گفتم بانکها پول آدم را حفظ می کنند. درختها هم حرفهای آدم را حفظ می کنند. نمی دانم فهمید یا نه؟ ولی باز هم بر و بر به من خیره شد.
دیشب به تجربة دیگری رسیدم. وقتی حوصله ام سر رفت از کنار رودخانه به جنگل زدم. خودم را میان درختها گم کردم. بعد شروع کردم با ردیف درختها حرف زدن. بعد خسته شدم. از درخت کوچکی که کنار دستم بود خواستم جوابی بدهد. ساکتٍ ساکت نگاهم کرد. برگهایش تکانی خوردند ولی جوابی نداد. به درخت دیگری پناه بردم. از آن پرسیدم. و از چند درخت دیگر. هیچ کدام هیچ حرفی نزدند. عصبانی شدم. سرشان داد کشیدم که من این همه برای شما درد دل کرده ام شما هیچ جوابی برای من ندارید؟ باز هم جواب ندادند. گفتم صد رحمت به رودخانه و دریا و پریهای دریایی. بعد به این نتیجه رسیدم که درختها آدمهای یک طرفه ای هستند که فقط می گیرند و می شنوند. ولی به آدم چیزی نمی گویند. سر یکی از آنها داد کشیدم مگر تو دیواری؟ مگر من دارم با سنگ حرف می زنم؟ درخت من را نگاه کرد. مهربان بود. ولی باز هم چیزی نگفت.
چیزی شبیه یک گربه سفید و سیاه در کنار جاده چمباتمه زده بود. اصلا نترسید و از من فرار نکرد. به او که رسیدم بی اختیار گفتم: تو بودی؟ اما او هم هیچ جوابم را نداد. بر و بر نگاهم کرد. یاد رفیقی افتادم که در دبیرستان داشتم. او هم مثل همین حیوان عجیب و غریب به آدم خیره می شد. آدم از چشمهایش می ترسید. اما او از آدم نمی ترسید.
به او گفتم: این خیلی وحشتناک است.
گفت: چی؟
گفتم: این که آدم از یک چیز بترسد اما آن چیز از آدم نترسد!
گفت: چرا بترسم؟
گفتم: برای این که من از تو می ترسم.
گفت: خوب نترس!
گفتم: خوب تو که این جوری به آدم نگاه می کنی ترس دارد. اگر می خواهی نترسم جوابم را بده!
اما او که کنار جاده چمباتمه زده بود فقط نگاهم کرد. اصلا هم نترسید. گفتم شاید اصلا گربه نباشد. گربه که به این بزرگی نیست. رانهای گربه به این چاقی نیست. بیشتر شبیه یک توله سگ است. رفتم جلو. خیلی سعی کردم آهسته بروم نزدیک تا نترسد. اما او بدون این که بترسد یک دفعه به سمت درختها دوید و توی آنها گم شد.
چی شد که یاد دوست دوران دبیرستانم افتادم؟ آدم زرنگی بود. بعدها رفت درس خواند و شد نماینده مجلس! برای مردم سخنرانی می کرد و به آنها وعده وعید می داد. ولی همان موقع هم به کسی جواب نمی داد. آدم خوبی بود. دوست داشت همه از او بترسند. درست مثل همین گربه، یا توله سگ، یا نمیدانم چی که الان ته آن درختها سر برگردانده و دارد من را تماشا می کند. چوبی برمی دارم و دنبالش می کنم. فریاد می زنم: گور پدرت! نمی خواهم اسیر تو باشم!
شب همان گربه، یا توله سگ، آمد به خوابم. چند روزی بود به جنگل نرفته بودم. پشت میله های سلولم چمباتمه زده و به داخل اتاق خیره بود. بلند شدم که بروم پنجره را باز کنم. ترسیدم بترسد و فرار کند. همان جا از پشت شیشه به او خیره شدم. دوست دوران تحصلیم بود. با نگرانی به من نگاه می کرد.
گفت: چند روز است خبری از تو نیست!
گفتم: چه فرقی می کند برای تو؟
گفت: یک نفر باید باشد که از ما بترسد!
خنده ام گرفت. گفتم: مگر آدم قحطی است تو به من بند کرده ای؟
گفت: آدمها همین طور هستند!
جوابش بی ربط بود. رفتم روی صندلی نشستم. سیگارم را روشن کردم و سعی کردم از موضع بالا با او صحبت کنم.
گفتم: چطوری؟
گفت: یا باید بترسند یا کسی را بترسانند!
گفتم: تو هم که همه اش حرف قدیمی خودت را تکرار می کنی.
تا این را گفتم آن حیوان عجیب و غریب ترسید و پرید روی هرة دیوار و رفت طرف جنگل. رفتم کنار پنجره ایستادم. همکلاسی سابقم توی کوچه ایستاده بود. مثل من موهایش سفید شده بود و سبیل مرتبی پشت لبهایش بود. عصای زرینی به دست داشت و با آن جنگل را نشانم داد. گفت: نمی آیی برویم قدمی بزنیم؟ جادة روبه رو را نشانم داد. چند کامیون بزرگ، که بارشان تنه های کلفت درختان بریده شده بود، از دور رد می شدند. حوصله نداشتم به او بگویم من نمی توانم از این سلول بیرون بیایم. یعنی او این را نمی دانست؟ به میله های پنجرة سلولم اشاره کردم. گفتم: حرف تازه ای با تو ندارم! مثل دوران نوجوانی اش به من خیره شد و جوابی نداد. گفت: قرار است یک جاده وسط جنگل بکشیم که راه به شهر را نزدیک کند!
مرد شکم گنده ای را نشانم داد که چند قدم آن سوتر منتظر ایستاده بود. او را می شناختم. یکی دیگر از دوستان مشترکمان بود. مقاطعه کار بزرگی بود که کارش گرفته و پولش از پارو بالا می رفت.
گفتم: برو بابا دلت خوش است!
کرکره ام را کشیدم پائین و حیوان چاق وسط های جنگل گم شد! برگشتم توی رختخوابم و هرکاری کردم تا ظهر که برای بازرسی در سلولم را باز کردند نتوانستم بخوابم.
یکی از نگهبانهای اینجا آدم خوبی است. دلش برای ما می سوزد. اما جرأت ندارد کاری بکند. یا چیزی بگوید. ولی من از چشمهایش می فهمم که از من می پرسد چرا اینجا هستم؟ می گویم به من چه! برو از رئیس ات بپرس! من که خودم نخواسته ام. می گوید: حیف نیست خودت را از همه چیز محروم کرده ای؟ می گویم من محروم نکرده ام. رئیس ات، یا رئیس رئیسات، یا همکلاسی نامرد خودم، که حالا می خواهد از وسط جنگل جاده بکشد، می خواهند من محروم باشم. به سلول کناری ام اشاره می کند و می گوید: او هم از همین حرفها می زند! بعد یک طور عجیبی نگاهم می کند. امان از موقعی که زبان قفل است ولی چشمها حرف می زنند! حرف را عوض می کنم تا دست از سرم بردارد. می گویم حتما با آن یکی دوستمان که مقاطعه کار است زد و بند خود را کرده است. نگهبان می ترسد و جا می خورد. خود را کنار می کشد. طوری نگاهم می کند که انگار به یک آدم دیوانه نگاه می کند. بگذار دلخوش باشد. این هم مثل بقیه! می گویم: بیچاره درختها. آنها را می برند و صدایشان در نمی آید. ای کاش درختها زبان می داشتند و حرف می زدند. نگهبان راست راستی ترسیده است. عقب عقب می رود و از در خارج می شود. ادامه می دهم: ای کاش وقتی بر ساقة درختها تبر می زدند آخ می گفتند. وقتی ارَه روی ساقه هایشان می گذاشتند و می کشیدند یک فریادی از آنها بلند می شد. ولی هیچ نمی گویند. خشمگین هستم. تمام تنم می لرزد. فریاد می کشم و برمی گردم تا در رختخوابم بخوابم. دوست قدیمی ام پشت پنجره سلولم ایستاده است. می گویم گور پدر تو و اول و آخرت! لبخند می زند و هیچ چیز نمی گوید. می گویم اما کور خوانده اید! من درخت نیستم. آدمم! اگر بزنید توی گوشم من هم می زنم توی گوشتان. خونسرد بود. عصبانی نشد. شانه هایش را بالا انداخت و گفت: نمی توانی. میله های پنجره را نشانم داد و ادامه داد: تو آن ور میله ها هستی و من این طرف!...
همیشه از این که به رودخانة ساکت انتهای جنگل نزدیک شوم ترس داشتم. احساس می کردم راز تلخی دارد که می خواهد به من بگوید. برای همین سعی می کردم نزدیکش نشوم. شاید هم از شنیدن آن راز که باید می شنیدم فرار می کردم. اما آن روز صبح، وقتی نفر سلول کناری ام را بردند، نگهبانی که با چشمهایش حرف می زند ترسیده بود و مثل برق گرفته ها نگاهم می کرد. هرچه به چشمهایش خیره شدم چیزی نگفتند. ساکت ساکت مثل دو تکه سنگ سیاه بودند. دل توی دلم بند نشد.
همه اش صدای مبهمی در گوشم می پیچید و گیجم می کرد. بعد از آن بود که تصمیم گرفتم هرطور شده سری به رودخانه بزنم. بلافاصله شال و کلاه کردم و راه افتادم. از ردیف درختان که صفی طویل با دیواره بلند سبزی تشکیل داده بودند گذشتم و به جادة باریکی پا گذاشتم که به رودخانة ساکت می رسید. دیگر نه از سگ و گربه خبری بود، و نه هیچ پرندة نشسته بر شاخه ای پر می کشید.
راه طولانی بود. چند بار ایستادم و نفس گرفتم. هربار که می ایستادم از خود می پرسیدم آیا یارای شنیدن راز رودخانه را دارم؟ هرچه به رودخانه نزدیکتر می شدم بیشتر مطمئن می شدم که می توانم راز رودخانه را بشنوم. هنوز به رودخانه نرسیده بودم که صدای گریه چند نفر به گوشم رسید. پریان دریایی بودند. همین طوری داشتند “مث ابرای باهار... زار و زار گریه می کردن پریا».
دلم لرزید. جلوتر رفتم. انتظار داشتم پری دریایی اولی بترسد و فرار کند. اما نترسید.
پرسیدم: برای چی گریه می کنی؟
گفت: به «این ور» و «آن ور» میله ها دارم فکر می کنم.
خنده ام گرفت. گفتم: تا بوده همیشة خدا «این ور» و «آن ور» بوده. اما تو چرا گریه می کنی؟
گفت: برای یک زندانی
یک پری دیگر که روی یک تخته سنگ نشسته بود و داشت «زار و زار» گریه می کرد گفت: من هم برای همان زندانی گریه می کنم.
یک پری دریایی که داشت از پشت درختی بیرون می آمد تا من را دید پرسید: در راه که می آمدی چه دیدی؟
گفتم: ماشینهای بزرگ که درختهای بریده شده را حمل می کردند.
پرسید: درختها را می دانی برای چه می بردند؟
گفتم: دوست سیاستمدارم گفته است برای کشیدن یک جاده از وسط جنگل
یک پری دریایی دیگر با گریه ای که «مث ابرای باهار» بود گفت: درختها را می برند تا تیرک دار برپا کنند!
نتوانستم خودم را نگه دارم. زدم زیر گریه. پس نفر سلول کنار من را برای همین بردند! حالا می فهمم چرا چشمهای نگهبان دیگر حرفی نداشتند که بزنند و ساکت بودند. به پری دریایی اولی گفتم: یک روزهایی بود که وقتی می گفتیم «دار و درخت» منظورمان «خانه» و «درخت» بود. حالا درخت، تیرک به دار کشیدن نفر کنار دستی مان است.
پری دریایی اولی گفت: حالا تو چکار می کنی؟
سر و صدای مبهمی توی گوشم می پیچید. یک پری دریایی گفت: «شهر ما صداش میاد، صدای زنجیراش میاد».
گوشم را گرفتم و فریاد زدم: از دست درختها و رودخانة ساکت و «زار و زار»های شما خسته شده ام. میروم شهر.
یکی پرسید: برای تماشا؟
گفتم: نه، دورة تماشا گذشته
گفت: پس برای چی؟
گفتم: برای این که تف کنم به تمام درختهایی که چوبة دار شده اند.
همة پریان دریایی دورم حلقه زدند. ولی دیگر «مث ابرای باهار» گریه نمی کردند.
رفتم پشت در سلول و شروع کردم محکم به کوبیدن آن. نگهبانی که با چشمهایش حرف می زد از ته راهرو داد زد: چه خبرت است؟ این همه سر و صدا راه انداخته ای!
گفتم: زود بیا! می خواهم تف کنم توی آن چشمهای ساکتت.
۲۸بهمن۹۴